उपमन्यू बंगाळे

 AI (Artificial Intelligence) │ ├── 1956 – AI चा जन्म: Dartmouth Conference (John McCarthy, Marvin Minsky, Allen Newell, Herbert Simon) │ ├── 1958 – LISP प्रोग्रॅमिंग भाषा (John McCarthy) │ ├── 1965 – ELIZA: पहिला चैटबॉट (Joseph Weizenbaum) │ ├── 1969 – Shakey Robot: पहिला बुद्धिमान मोबाइल रोबोट │ ├── 1972 – PROLOG भाषा तयार (Logic programming साठी) │ ├── 1976 – MYCIN: वैद्यकीय Expert System │ ├── 1980 – Expert Systems चा उदय (XCON by DEC) │ ├── 1986 – Neural Network मध्ये backpropagation algorithm पुन्हा प्रसिद्ध │ ├── 1997 – IBM Deep Blue ने Garry Kasparov (शतरंज विश्वविजेता) ला पराभूत केले │ ├── 2002 – Roomba (AI आधारित स्वयंचलित व्हॅक्युम क्लीनर) बाजारात │ ├── 2006 – "Deep Learning" शब्द वापरास सुरुवात (Geoffrey Hinton) │ ├── 2011 – IBM Watson ने Jeopardy! स्पर्धा जिंकली │ ├── 2012 – AlexNet (Deep Learning based image classification) ने ImageNet स्पर्धा जिंकली │ ├── 2014 – Amazon Alexa लाँच │ ├── 2015 – Tesla ची Self-driving Car प्रणाली प्रसिद्ध │ ├── 2016 – AlphaGo ने Le...

 1. Marvin Minsky – कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा तत्त्वचिंतक मूलभूत माहिती: जन्म: 9 ऑगस्ट 1927, न्यू यॉर्क, अमेरिका मृत्यू: 24 जानेवारी 2016 व्यवसाय: संगणक शास्त्रज्ञ, AI संशोधक, लेखक प्रमुख योगदान : Marvin Minsky हे MIT (Massachusetts Institute of Technology) येथे AI Lab चे सह-संस्थापक होते. त्यांनी मानवी मेंदू कसा विचार करतो याचा अभ्यास करून तो संगणकात कसा उतरवायचा यावर काम केले. त्यांनी "Society of Mind" हे सिद्धांत मांडले — यामध्ये माणसाचे मन हे लहान-लहान एजंट्स (sub-programs) चे समूह असते असा विचार आहे. ते मानवी मेंदू आणि यंत्रमानव यांच्यातील संबंध** उलगडण्याचा सतत प्रयत्न करत होते. साहित्य आणि विचार: त्यांचे "The Society of Mind" आणि "The Emotion Machine" हे ग्रंथ AI व मानसशास्त्रावर आधारित आहेत. AI मध्ये मानवी इमोशन्स, तर्कशुद्ध विचार, आणि कल्पकता कशी आणायची यावर त्यांनी संशोधन केले. महत्त्व: AI ला "मानवी सारखा" बनवण्यासाठी Marvin Minsky यांची विचारसरणी मूलगामी ठरली. ते AI च्या सैद्धांतिक पाया मध्ये खूपच महत्त्वाचे नाव आहेत.   2. Allen Newell – A...

भविष्याचा विचार करणारा माणूस तुम्ही कधी विचार केला आहे का की, ChatGPT, Siri, Alexa, किंवा Google Assistant यांसारखी यंत्रणा कशी काम करतात? त्यांच्यामागे असलेली विज्ञानशक्ती म्हणजे कृत्रिम बुद्धिमत्ता – Artificial Intelligence (AI). आणि या AI संकल्पनेचा पाया घालणारे, तिचं नाव देणारे, आणि तिच्या मूलभूत कल्पना मांडणारे वैज्ञानिक म्हणजेच John McCarthy. सुरुवात – लहानपणापासूनच बुद्धिमान John McCarthy यांचा जन्म ४ सप्टेंबर १९२७ रोजी अमेरिकेतील बोस्टन शहरात झाला. ते लहानपणापासूनच अत्यंत बुद्धिमान होते. गणितात त्यांना विशेष रस होता. त्यांनी कॉलेजमध्ये असतानाच अत्यंत जटिल गणिती संकल्पना आत्मसात केल्या. त्यांनी Caltech (California Institute of Technology) मधून गणित विषयात पदवी घेतली आणि Princeton University येथून Ph.D. पूर्ण केली. Artificial Intelligence या शब्दाचा जन्म १९५६ साली त्यांनी Dartmouth Conference मध्ये जगाला एक नवा शब्द दिला तो म्हणजे–Artificial Intelligence. या परिषदेचा उद्देश होता संगणकांना मानवीप्रमाणे "विचार" करायला शिकवण्याच्या शक्यतेवर चर्चा करणे. John McCarthy यांनी ...

क्रिप्टो-अ‍ॅनालिसिस म्हणजे काय? क्रिप्टो-अ‍ॅनालिसिस म्हणजे एखाद्या गुप्त संदेशाचे कूटबद्ध (encrypted) स्वरूप वाचण्याचा आणि मूळ संदेश समजून घेण्याचा प्रयत्न. यात कूटलेखन पद्धती (cipher techniques) समजून घेतल्या जातात, त्या तोडण्याचा मार्ग शोधला जातो. उद्दिष्ट : – क्रिप्टो-अ‍ॅनालिसिस हा गुप्तचर यंत्रणांचा मुख्य भाग आहे. त्यातून समोरच्या देशाचा गुप्त संवाद समजला जातो. दुसऱ्या महायुद्धात हा वापर जर्मनीच्या एनिग्मा कोड साठी केला गेला. एनिग्मा मशीनची ओळख: जर्मनीने Enigma Machine नावाची एक यांत्रिक उपकरण वापरून कोड बनवायचे. यात रोजचे कोड बदलायचे आणि त्याचे 150 ट्रिलियनहून अधिक शक्यता होत्या. त्यामुळे एनिग्मा कोड तोडणं जवळपास अशक्य वाटायचं. क्रिप्टो-अ‍ॅनालिसिस कसे करतात? 1. कोड किंवा Cipher समजून घेणे: जर्मनीने एनिग्मा मशीन वापरून दररोज नवीन कोड बनवले. या मशीनमध्ये अनेक रोटर्स (फिरणारे चक्र) असत, जे अक्षरांचे वेगळे संकेत तयार करतात. 2. संकेतांचा नमुना (Pattern) शोधणे: ब्रिटीश क्रिप्टो-विश्लेषकांनी जर्मन रेडिओ संदेश ऐकले. त्यातील शब्द, सुरुवात-शेवटच्या नमुन्यांचे विश्लेषण केले. 3. Bomb मशीन तया...

अ‍ॅलन ट्युरिंग कोण होते? अ‍ॅलन ट्युरिंग हे एक महान ब्रिटिश गणितज्ञ, संगणक शास्त्रज्ञ, तत्त्वज्ञ आणि क्रिप्टो-विश्लेषक होते. त्यांचा जन्म 23 जून 1912 रोजी इंग्लंडमधील लंडन येथे झाला. ते कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) या क्षेत्राचे जनक मानले जातात. ट्युरिंग यांनी दुसऱ्या महायुद्धात जर्मन एनिग्मा कोड फोडून युद्धाचा प्रवाह बदलला, असे मानले जाते. ट्युरिंग यांचे महत्त्वाचे योगदान : ट्युरिंग मशीन (Turing Machine): ट्युरिंग यांनी 1936 मध्ये एक संकल्पना मांडली, जी संगणकाच्या मूलभूत रचनेवर आधारित होती. ही 'ट्युरिंग मशीन' संगणक कसा कार्य करतो याचे सैद्धांतिक मॉडेल आहे. क्रिप्टो-अ‍ॅनालिसिस: दुसऱ्या महायुद्धात त्यांनी ब्रिटनसाठी गुप्त संदेश वाचण्याचे कार्य केले. AI चे जनक: त्यांनी यंत्रमानव कधी माणसासारखे विचार करू शकतील का यावर पहिले गंभीर विचार मांडले. ट्युरिंग टेस्ट म्हणजे काय? ट्युरिंग टेस्ट ही एक चाचणी आहे, जी ठरवते की एखादी मशीन माणसासारखे 'बुद्धिमान' वर्तन करू शकते का. ट्युरिंग टेस्टचे स्वरूप: एक माणूस परीक्षक (interrogator) एका संगणकासोबत आणि एका माणसासोबत मजकूर (text) माध्यमातून ...

आज आपण तंत्रज्ञानाच्या अशा वळणावर आहोत जिथे संगणक, मोबाइल आणि रोबोट्स आपल्या रोजच्या जीवनाचा एक भाग होत चालले आहेत. या सगळ्याच्या केंद्रस्थानी असणारे तंत्रज्ञान म्हणजे कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence – AI). कृत्रिम बुद्धिमत्ता म्हणजे काय? कृत्रिम बुद्धिमत्ता, किंवा AI, ही एक अशी संगणकीय प्रणाली आहे जी मानवाच्या मेंदूप्रमाणे विचार करू शकते, शिकू शकते, निर्णय घेऊ शकते आणि समस्या सोडवू शकते. उदाहरणार्थ, जेव्हा आपण Google Maps वापरतो, व्हॉईस असिस्टंटला प्रश्न विचारतो, YouTube आपल्याला आवडणारे व्हिडिओ सुचवतो – ते सर्व AI च्या साहाय्यानेच घडते. AI चा शोध कोणी लावला? कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा शोध ही एक व्यक्तीने लावलेली गोष्ट नाही. यामागे अनेक शास्त्रज्ञ आणि संगणक तज्ज्ञांचे वर्षानुवर्षांचे योगदान आहे. खाली काही महत्त्वाचे संशोधक व त्यांच्या भूमिका दिल्या आहेत: 1. Alan Turing (अ‍ॅलन ट्युरिंग) – 1950 AI संकल्पनेचा पाया घालणारे पहिले शास्त्रज्ञ. त्यांनी “मशीन विचार करू शकते का?” असा एक मूलभूत प्रश्न उपस्थित केला आणि Turing Test नावाचा प्रयोग सुचवला, जो आजही मशीनची "बुद्धिमत्ता...